Papağanlar (Psittaciformes) – Evrim Ağacı

tarafından admin Son güncelleme Eyl 10, 2022

Papağanlar (yada bilimsel adıyla “Psittaciformes” yada “psitasinler”), toplamda 92 ayrı cins altında kategorize edilen 398 tür ile temsil edilen, çoğunlukla tropik ve tropik-altı coğrafyaların sıcak topraklarında yaşayan; kalınca dilli, etli, parlak tüylü kuşlardır.

Papağanlar; kuzgunlar, kargalar, alakargalar ve saksağanlar ile beraber yeryüzünde yaşayan en parlak zeka kuş türleri arasındadırlar. Bazı papağanlar insan seslerini yansılamak edebilirler ve bu yüzden çoğunlukla evcil hayvan olarak hapsedilirler: Günümüzde 50 milyon civarında papağan (papağanların toplam popülasyonunun tahminen %50’si kadarı) kafeslerde hapsedilmiş halde yaşamaktadır. Kafese kapatılan papağanlarda delirme ve aşırı korku benzer biçimde ruhsal problemler görülür ve ömürleri neredeyse yarı yarıya kısalır: Papağanlar organik ortamlarında averaj 70 yıla kadar yaşayabilirken, kafeste beslenen papağanlar averaj 30 ila 45 yıl içinde yaşayabilirler. Ek olarak yaşayan papağan türlerinin %30’undan fazlası tükenme tehdidiyle yüz yüzedir ve bu oran, benzer kuş grupları arasındaki en yüksek değerdir.

Papağanların kıvrık gagaları oldukça kalındır ve üst gagaları hareketlidir. Dilleri sert ve oldukça pürüzlü bir yapıya haizdir. Alt gagaları ise yiyecek kırma için yiyecekleri tutan bir parça görevi görür. Gaga ve dilleri yardımıyla kabuklu yiyecekleri kırarak ve soyarak tüketebilirler. Rejimleri tohumlar, yemişler, tomurcuklar ve öteki nebat parçalarından oluşur; bazı papağan türleri hayvanlar ve leşleri de bölgeler.

Ayakları kısadır ve dört parmakları bulunmaktadır. Bu parmakların ikisi ayağın önünde, öteki ikisi ise ayağın arkasında bulunur. Ön parmaklar birbirlerine bağlıdır. Ayakları tırmanmaya oldukça elverişlidir. Papağanlar, hareket ederken gagalarını üçüncü bir ayak olarak kullanabilirler ve bu yüzden tripedal türler olarak bilinirler (mesela insanoğlu bipedaldir, köpekler kuadrupedaldir).

Papağanlar, yuvalarını ağaçlara ve kaya yarıklarına yapmayı tercih ederler. Çoğu zaman kapalı ve aralık olan yerlerde yuva yapmayı seçerler. Papağanlarda eşler birbirlerine bağlılık gösterirler. Papağanlar, iç döllenme ile ürerler. Papağanlar ve pek oldukça kuş türünde üreme organı olarak kloak bulunur. Dişiler çoğu zaman yılda 2-3 yumurta üretirler. Minik yapıda olanlarda ise bu sayı artabilir.

Ornitoloji ile ilgili diğer içerikler ›

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Taksonomik bir ekip olan Psittaciformes, gerçek papağanlar (Psittacoidea), kakadular (Cacatuoidea) ve Yeni Zelanda papağanları (Stigopoidea) olmak suretiyle 3 süperaileye ayrılırlar. Cacatuoidea, büyük ibibikleri ile malum bir papağan süper familyasıdır. Strigopoidea ise Yeni Zellanda papağanlarını içeren bir süper familyadır.

Cenup ABD ve Avustralasya’daki papağan çeşitliliği, takımın Avustralasya merkezli Gondwana’da evrimleşmiş olabileceğini düşündürmektedir.^[3] Fosil kayıtlarındaki papağanların azlığı, bu hipotezin doğrulanmasını zorlaştırmaktadır. Moleküler araştırmalar, papağanların Gondwana’da evrimleşmiş bulunduğunu doğrulamakta ve 59 milyon yıl ilkin evrimleştiğini ortaya koymaktadır.

Çağdaş papağanların en eski kayıtları 20-23 milyon yıl öncesine aittir. Fosil kayıtları çoğunlukla Avrupa’dandır ve anatomik olarak çağıl papağanlara ilişik olduğu açıkça anlaşılan kemiklerden oluşmaktadır.

Evrim Ağacı’ndan Bildiri

Aslen maddi destek istememizin sebebi oldukça kolay: Şu sebeple Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine biz, toplumsal medyada gördüğünüz yazı ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbet ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında gösterim yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak… Daha çok göster

Bunda elbet ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında gösterim yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (doğrusu kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı’na süre ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Şu sebeple azca sonrasında detaylarını vereceğimiz suretiyle, Evrim Ağacı toplumsal medyada denk geldiğiniz yazı ve videolardan oldukça daha büyük, kapsamlı ve aşırı süre alan bir bilim platformu projesi. Bundan dolayı biz, meslek olarak Evrim Ağacı’nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı’ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir deposu elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı’nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Fakat bunu istemiyoruz ve bu yüzden didiniyoruz.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Papağanlar, ABD, Asya, Afrika ve Okyanusya’nın tropikal orman bölgelerinde yaşarlar. Ağaçların içine yaptıkları yuvalarında yaşamlarını sürdürür ve yumurtalarını bırakırlar. Türkiye’de kafes harici organik ortamda yaşayan iki papağan türü bulunmaktadır. Bunlar Yeşil papağan ve İskender papağanıdır.

İzmir'de ağacın dalına konmuş bir Yeşil papağan (Psittacula krameri) — İzmir’de ağacın dalına konmuş bir Yeşil papağan (Psittacula krameri)

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Papağanların malum 400’e yakın türü bulunmaktadır. Yalnız Psittacidae ailesinde malum ve sınıflandırılmış 322 tür bulunmaktadır. Psittacoidea süperailesine ilişik türlerin ortalama 18 kadarının nesli son 500 yılda tükenmiştir. Hem de Dünya Tabiat ve Organik Kaynakları Koruma Birliği ve pek oldukça öteki ulusal ve kâr amacı gütmeyen kurumlar, bilhassa gerçek papağanlar olarak malum Psittacoidea süper ailesine bağlı türlerin soyunun tükenme tehlikesinde bulunduğunu belirtmektedir.

Davranış ve Etoloji

Bir çok papağan türü zamanlarının büyük bir kısmını ağaçların gölge kısımlarında tüneyerek yada tırmanarak geçirir. Papağanlar yürürken çoğu zaman yuvarlanan bir yürüyüşle yürürler.^[8] Papağanların sağlığını, durumlarını anlattığı pek oldukça vücut hareketi ve davranışı bulunmaktadır. Örneğin adam papağanlar, dişi papağanlara çeşitli sesler çıkararak çiftleşme için kur yapar. Papağanlarda kanat tüylerinin tamamen açılması ve kabartılması ihtimaller içinde bir saldırının göstergesi olabilir. Hem de adam papağanlar dişilere kur yapmak amaçlı kanatlarını kullanabilirler. Papağanlarda tüylerin tamamen vücuda yapışık olması ve tiz sesler korku ve acının göstergesi olabilir.

İstanbul'da ağacın dalına konmuş bir İskender papağanı (Psittacula eupatria) — İstanbul’da ağacın dalına konmuş bir İskender papağanı (Psittacula eupatria)

Rejim ve Metabolizma

Papağanlar türlerine nazaran çoğu zaman çiçek, meyve ve tohumlarla beslenir. Ek olarak hayvansal gıda alan bazı papağan türleri de bulunmaktadır. Bu hayvansal gıda eklembacaklılardan karşılanmaktadır. Papağanlar beslenme gereksinimlerine nazaran ikiye ayrılabilir: Tohum ve çekirdek ağırlıklı beslenen papağanlar ve meyve ve sebze ağırlıklı beslenen papağanlar. Papağanlar için insanların tükettiği gıdaların büyük bir çoğunluğu oldukça zararlıdır ve toksin tesir göstermektedir. Bu sebeple evde beslenen papağanlara verilen besinlere oldukça dikkat edilmelidir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Papağanlar çevredeki sesleri ve bilhassa insan seslerini oldukça iyi öğrenerek yansılamak edebildikleri, parlak tüyleri ve çeşitli renkleri ve insanlarla iyi geçindikleri benzer biçimde sebeplerden dolayı birçok evde kafeste bakılırlar. Papağanlar evde bakıldıklarında insanlara “papağan hastalığı” olarak da malum psittakozu bulaştırabilirler. Evlerde beslenen pek oldukça türü sahiplerine oldukça sıkı bağlıdır ve sahibinden sevgi ister. Papağanların tüyleri eski zamanlarda ve günümüzde törenlerde ve dekorasyon için kullanılmıştır. Eski zamanlarda papağanlar inanışlarda da görülmektedir. Eski Peru’nun Moche halkı kuşlara tapardı ve çoğu zaman papağanları tasvir ederdi. İnsanlar tarafınca mühim ve kültürlerde yeri olan bu kuşlar için her yıl 31 Mayıs’ta Dünya Papağan Günü kutlanmaktadır.^[9]

Etimoloji

“Psittaciformes” adı, eski Yunancada “papağan” anlamına gelen ψιττακός (“psittacus“) sözcüğünden gelmektedir; sadece bu sözcüğün kökeni belirsizdir.^{[10], [11]}